3 juni 2025

Challenges als Scoor de Soort brengen niet alleen de biodiversiteit, maar ook de waarde van citizen science in beeld

Waarneming.nl is het grootste platform voor natuurwaarnemingen in Nederland. In de gemeente Groningen zijn via dit platform sinds het begin al 1,3 miljoen waarnemingen gedaan, en zijn bijna 8000 soorten in kaart gebracht. Ecologen gebruiken deze gegevens om beleid en stedelijke ontwikkelingen bij te sturen.

Het belang van citizen science

In de gemeente Groningen wordt ecologische monitoring gedaan door professionele bureaus, maar dat is niet afdoende om goed in kaart te krijgen hoe de ecologie zich ontwikkelt. Inwoners kunnen daarom helpen met burgermonitoring: een vorm van citizen science. Dat is wetenschappelijk onderzoek dat wordt uitgevoerd door mensen die niet professioneel als wetenschapper werken. Met relatief eenvoudige middelen als een mobiele telefoon, enige nieuwsgierigheid en, in dit geval, toegang tot waarneming.nl, wordt informatie verzameld die anders buiten beeld zou blijven.

De opbrengst van Scoor de soort in de gemeente Groningen

Wat voor informatie leverde de challenge Scoor de Soort op? En wat kunnen we daaruit afleiden? Los van de poëtische namen van de soorten die werden ingevoerd – zoals het wekkertje, de hemelsleutel, de spoilertijger en de pluimwoudzwever – valt er ook van alles te ontdekken wanneer we een duik nemen in de data.

Lees hier meer over de winnaars van de challenge

 

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Planten versus vogels

Bijna de helft van de waarnemingen betreft planten. Landelijk worden juist vooral vogels ingevoerd. Ook de geografische spreiding van de waarnemingen is opvallend. Die concentreert zich in woonwijken. Mensen kijken om te beginnen naar de natuur in hun eigen tuin. In het landelijk gebied blijven de kaarten leeg. In Ten Boer, met vijfduizend inwoners, werden geen planten ingevoerd. Alleen een fazant en een krakeend kwamen op de kaart.

Verschuiving van platteland naar stad

Zijn er dan geen planten te zien? Of worden ze niet ingevoerd? De soortenrijkdom is de afgelopen decennia verschoven van het platteland naar de stad. Dat lijkt ook hier zichtbaar. Toch blijft het opvallend dat uit sommige gebieden geen enkele waarneming komt. Laten we hopen dat een programma als Bloeiend Perspectief in Ten Boer meer biodiversiteit brengt, maar er ook voor zorgt dat lokale bewoners meedoen.

Weinig waarnemingen van dagvlinders illustratief

Negatieve trends tekenen zich  ook af in de registraties tijdens de challenge. Mensen houden van vlinders, maar toch werden er nauwelijks dagvlinders gezien tijdens de challenge. Dat past in het landelijke beeld: minder dan de helft van de dagvlinders uit 1992 is nog over, en de afname zet door.

Blij met beverburchten

Tegelijkertijd geven sommige waarnemingen aan dat er plekken zijn waar de natuur zich positief ontwikkelt. Zo werd een beverburcht gemeld tussen Groningen en Haren, zijn zeldzame witwangsternen gezien in de Onnerpolder, zeilde een zeearend met zijn spanwijdte van meer dan twee meter over Helpman, en kwam ook de trots van Groningen voorbij: de steppekiekendief. Deze zeldzame soorten zijn teruggekeerd, omdat de voorwaarden voor hun leefgebied zijn verbeterd, denk aan rust voor een nest of burcht en voldoende voedsel.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Klein van formaat, maar van groot belang

Een ander opvallend patroon is hoeveel soorten zich verschuilen in de schaduw van onze leefomgeving. Geen spectaculaire verschijningen, maar plantjes, microvlinders, korstmossen en wantsen. Onze blik wordt vaak gevangen door aansprekende grote dieren, maar de meeste soortenrijkdom zit in andere soorten. Er zijn in deze challenge 562 soorten planten, 129 soorten nacht- en microvlinders, 101 soorten vliegen en muggen en 63 soorten kevers gezien. Aansprekende soorten zoals de otter, roerdomp, kemphaan en bunzing kunnen niet leven zonder dit diverse web van soorten.

Unieke samenkomst van landschappen

De landschapsstructuur van Groningen laat ook een rijkdom aan variatie zien. De stad is gebouwd op het puntje van de Hondsrug. Deze zandrug gaat langs Haren dwars door de gemeente richting Drenthe, geflankeerd door de beekdalen van de Hunze en de Drentse Aa. Er zijn kleilandschappen en veenontginningen. Woongebieden zijn hier als vlekken overheen gedrapeerd. Spectaculaire natuur is er ook: een paar prachtige eeuwenoude cultuurlandschappen zijn ingericht voor weidevogels (Koningslaagte en de Oude Held). Er is een relatief nieuw stadsnatuurgebied (Kardinge) dat zich mooi ontwikkelt. Het dal van de Hunze heeft weer de ruimte gekregen. Het Gorecht staat bekend om z’n rijke mix van landschapselementen. Dit levert een unieke mix van leefgemeenschappen.

Monitoring voor inzicht ontwerp en beoordeling van natuurbeleid

De gemeente Groningen heeft een ambitieus ecologisch beleid. Zo is net haar gemeentelijke ecologische structuur geactualiseerd, waarvan de natuurwaarde in stappen geborgd moet worden in de omgevingswet. Dit helpt ook om scherp te sturen op keuzes maken voor een sterke natuur. Monitoring speelt daarbij een belangrijke rol, omdat het de effecten van maatregelen zichtbaar kan maken. Zoals bij ecologisch bermbeheer of de aanleg van parken en faunatunnels. Of wanneer ecologisch waardevol leefgebied verdwijnt, zoals met de vloeivelden van de voormalige suikeruniefabriek. Daarnaast geeft het een goed beeld van de verspreiding van soorten in de gemeente en voor welke soorten beleid wordt gemaakt. Zo helpt monitoring zowel bij het onderbouwen van beleidskeuzes, als bij het beoordelen van de resultaten ervan.

Beter beheer, meer bewustwording en meer biodiversiteit

Als we inwoners op structurele wijze weten te mobiliseren voor het ecologisch in kaart brengen van hun leefomgeving, draagt dat bij aan de inrichting en het beheer ervan. De gemeente en haar onderaannemers kunnen leren om deze kennisbron beter te benutten, als aanvulling op hun eigen monitoring.

Samen de natuur versterken

Een mooie bijvangst: door het waarnemen van soorten raken inwoners meer betrokken bij een groene inrichting van hun eigen leefomgeving. Bijvoorbeeld door hun tuin natuurvriendelijker in te richten en de effecten daarvan met extra aandacht te volgen. Die wederkerigheid vergroot hun betrokkenheid. Een challenge als Scoor de Soort laat goed zien waar citizen science toe kan leiden: het levert gegevens, inzicht en betrokkenheid op. Waarmee we uiteindelijk samen de natuur versterken.