Aanmodderen in de Eems

3 februari 2021

Aanmodderen in de Eems

In de Eems tussen Emden en Papenburg zit zo veel slib dat de rivier in de zomer zuurstofloos wordt: trekvissen kunnen niet meer van de Noordzee naar hun paaigebieden. Niedersachsen is van plan om het Emssperrwerk te gebruiken om die vertroebeling te verminderen. Dat lijkt een goed plan, maar waarschijnlijk wordt het probleem alleen maar verplaatst naar het gebied tussen Emden en de Eemshaven. Daar maken wij ons zorgen over. Een aantal organisaties en overheden heeft, in goed overleg, zienswijzen ingediend.

Natura 2000-gebied met een dode rivier?
Het Eems-Dollard estuarium is een prachtig en waardevol natuurgebied, een Natura 2000-gebied van internationale betekenis. Deze internationale betekenis wordt nog onderstreept doordat de Waddenzee en de Dollard geplaatst zijn op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Maar het gaat slecht met de natuur in het gebied. Het water is veel te troebel. In dat slib zit veel organische stof. In de zomer breken bacteriën die organische stof af, maar verbruiken daarbij de zuurstof in het water. En zonder zuurstof kunnen er geen dieren leven. De Eems wordt zo een dode rivier.

Water bij Leer sinds 1950 meer dan tien keer zo troebel
Vroeger kwam de vloedstroom tot rust op uitgestrekte kwelders. Daar kon het slib naar de bodem zakken. Maar die kwelders zijn grotendeels ingepolderd. En de geulen zijn uitgebaggerd voor de scheepvaart, bochten zijn recht getrokken. Daardoor komt de vloedstroom nu veel sneller naar binnen, neemt veel meer slib mee, maar komt vrijwel niet meer tot rust. Het slib slaat niet meer neer. Zo is het water bij Leer sinds 1950 (eerste metingen) meer dan tien keer zo troebel geworden. Ook in de rest van het gebied nam de troebelheid toe. Als gevolg van die vertroebeling kan zonlicht onvoldoende in het water doordringen en is er onvoldoende groei van algen en wieren: er is te weinig primaire productie. De hele voedselketen heeft hier van te lijden. De grootste vertroebeling treedt op waar zoet en zout water zich mengen: de Ondereems, tussen Emden en Leer.

Zoektocht naar maatregelen
De Duitse deelstaat Niedersachsen moet, op last van de Europese Commissie, maatregelen nemen om de vertroebeling te verminderen. Maar het terugdraaien van alle menselijke ingrepen in het gebied zou betekenen dat polders weer onder water gezet worden, dat de Meyer Werft in Papenburg moet verhuizen en dat we de havens van Emden, Delfzijl en de Eemshaven wel kunnen sluiten. Dat is niet haalbaar, dus wordt er naar andere maatregelen gezocht. Zo worden er in Nederland, in het Programma Eems-Dollard 2050, proeven gedaan om slib uit het water te halen en nuttig te gebruiken: buitendijkse slibinvang in de Dollard, brakwaternatuur Polder Breebaart, dubbele dijkzone tussen Delfzijl en Eemshaven en kleirijperij bij Oterdum. Het is nog niet duidelijk of met dit soort maatregelen de Eems weer gezond kan worden.

Emssperrwerk
Niedersachsen wil met het Emssperrwerk, een stormvloedkering in de Eems bovenstrooms van Emden, de vloedstroom afremmen om zo de aanvoer van slib te remmen en de afvoer te bevorderen. Dit noemt men ‘flexibele getijdesturing’. Na de eerste proeven lijkt het erop dat dit heel gunstige gevolgen kan hebben voor de hoeveelheid slib in de Eems bovenstrooms van de stormvloedkering. Maar benedenstrooms van de kering neemt de hoeveelheid slib waarschijnlijk heel sterk toe. Het probleem wordt verplaatst. En de Nederlandse proeven om slib te verminderen lijken dan kansloos.

Stoppen met aanmodderen
Voordat Niedersachsen de flexibele getijdesturing kan inzetten, moet eerst een milieueffectrapportage gemaakt worden, waarin alle gevolgen van dit plan voor natuur en milieu in beeld gebracht worden. De Waddenvereniging, Het Groninger Landschap, Natuurmonumenten en de Natuur en Milieufederatie Groningen hebben in samenwerking met de provincie Groningen, de gemeente Oldambt, waterschap Hunze en Aa’s, het ministerie van LNV en Rijkswaterstaat de rapporten bekeken en in zienswijzen aan Niedersachsen onze zorgen medegedeeld. Wij roepen Niedersachsen op om niet alleen de gevolgen van de flexibele getijdesturing voor de rivier de Eems te onderzoeken, maar vooral ook de gevolgen voor de natuur in het gehele gebied, tot aan de Noordzee. Anders blijven we aanmodderen in het gebied: daar wordt de natuur niet beter van.

Download hier onze zienswijze getijdesturing Emssperrwerk