Oproep tot een nationaal onderzoeksprogramma Klimaatbestendige Kustlandschappen

22 januari 2021

Oproep tot een nationaal onderzoeksprogramma Klimaatbestendige Kustlandschappen

Een twintigtal organisaties (1) doet een oproep voor een nationaal onderzoeksprogramma Klimaatbestendige Kustlandschappen. Het klimaat verandert en daar moet Nederland op anticiperen. De zeespiegel stijgt en de bodem daalt. Natuur, economie (landbouw, toerisme e.a.) en veiligheid staan daarmee alle drie onder druk. Binnen het Deltaprogramma is het Kennisprogramma Zeespiegelstijging gestart om t/m 2025 onderzoek te doen naar kansrijke nationale klimaatadaptatiepaden en besluitvorming daarover door het kabinet in 2026 voor te bereiden. Het is belangrijk dat de kansen die nu gezien worden en de ervaringen die met lopende programma’s en initiatieven worden opgedaan daarin doorwerken. Zodat die besluitvorming ertoe leidt dat die kansen landelijk in de uitvoeringspraktijk landen. Dat gaat niet vanzelf en daartoe is een intensivering en versnelling van onderzoek en experimenteren nodig. Daarom roepen de partijen op tot:

1. Het instellen van een nationaal onderzoeksprogramma Klimaatbestendige Kustlandschappen, waarmee alle lopende initiatieven verbonden en versterkt worden en kennisontwikkeling en -benutting versneld worden. De volgende vraagstukken staan daarin centraal:
• meerwaarde waterveiligheid, natuur en regionale economie;
• bijdrage aan circulaire economie, verlagen CO2 en milieu-emissies;
• ontwerpvarianten, technisch en natuurlijk (nature based solutions), en beheer;
• financiën en businessmodellen, voor reguliere landbouw en nieuwe vormen van landbouw, aquacultuur, recreatie en maatschappelijke diensten;
• governance, aanpak, draagvlak en communicatie.

2. Het starten van twee of meer pilot projecten om te experimenteren en praktijkervaring op te doen. Zo kan de innovatieperiode versneld worden doorlopen. Er zijn ideeën voor een innovatieve pilot rond dubbele dijken met opslibbende wisselpolders in de Zuidwestelijke Delta als mogelijke invulling van de dynamische dijkenzones zoals in de Gebiedsagenda 2050 als handelingsperspectief neergezet waarbij de inrichting ook waterveiligheidsonderzoek mogelijk maakt. Hierbij gaan we leren van de pilot in Groningen. Concrete ideeën zijn er voor een innovatieve, grootschalige pilot rond ‘Ophogen laaggelegen landbouwgrond met slib uit de Eems-Dollard’ (zie onder).

3. De partijen vragen het ministerie van IenW en het Deltaprogramma om hier in 2021 samen met de partijen capaciteit en middelen voor in te zetten en gezamenlijk te werken aan de financiering en organisatie van de totale opgave. Op deze manier wordt de beleids- en kennisontwikkeling versneld en de kans vergroot dat kansrijke klimaatadaptatiestrategieën met meerwaarde voor leefomgeving, landbouw, natuur en regionale
economie in 2026 in de besluitvorming meegenomen kunnen worden.

Er gebeurt langs de Nederlandse kust al veel op dit gebied. Zo zijn er in het Waddengebied zijn langs de Eems-Dollard verschillende pilots in uitvoering zoals de Dubbele Dijk, de Kleirijperij en de Brede Groene Dijk. Ook wordt concreet nagedacht over het grootschalige ophogen van laaggelegen landbouwgrond. Bij Holwerd aan Zee wordt een half open verbinding met de Waddenzee nagestreefd, in het Lauwersmeergebied wordt ingezet op versterking van de kustidentiteit én het creëren van een toekomstbestendig Lauwerskustgebied met een robuust karakter, in polder Wassenaar op Texel wordt gewerkt aan nieuwe vormen van aquacultuur en in Zeeland onderzoekt de Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta dynamische dijkenzones.

Pilot Ophogen Landbouwgrond met Waddenslib
Het Groninger land rond de Eems-Dollard daalt hard, gemiddeld met een centimeter per jaar. Dit wordt veroorzaakt door veenoxidatie en gaswinning. Het steeds natter worden van percelen bedreigt de landbouw. De waterveiligheid voor een veel groter gebied (tot aan de stad Groningen) is een steeds grotere opgave. De bodemdaling leidt ook tot vrijkomende broeikasgassen die bijdragen aan de wereldwijde klimaatverandering. In het Programma Eems-Dollard 2050 is de ambitie uitgesproken om het estuarium meer ruimte te geven. Vanaf 2022 gaan we ten minste één miljoen ton slib (droge stof) per jaar uit het estuarium halen om de troebelheid te reduceren. Een nuttige toepassing van dit slib vergroot de haalbaarheid en betaalbaarheid van deze ingreep. Een van de nuttige toepassingen is het ophogen van landbouwgrond, het biedt de volgende voordelen:
• door het onttrekken van slib uit de Eems-Dollard ontstaat daar een betere ecologische situatie;
• met de ophoging van deze gronden wordt de landbouwkundige kwaliteit van de gronden verbeterd en verzilting tegengegaan (verbetering van de bodemstructuur en optimale drooglegging en daardoor een hogere opbrengst);
• met het ophogen van landbouwgronden met een dikke laag slib kan in deze gebieden verdere veenoxidatie (een van de CO2-emissiebronnen in Nederland) worden geremd of zelfs worden stopgezet;
• de maaivelddaling als gevolg van de veenoxidatie wordt geremd/gestopt waardoor peilaanpassingen (naar beneden) niet meer/minder nodig zijn en een duurzamere waterhuishouding kan worden verkregen (grotere peilvakken en lagere pompkosten);
• in een gebied met een stijgende zeespiegel en een dalend bodem (door gaswinning en veenoxidatie) kunnen door de ophoging bovendien robuustere systemen vanuit een klimaatadaptatie- en wateroverlastoptiek worden gecreëerd.
Voor deze ambitie is er al een bestaand IBP (Interbestuurlijk Programma) project: VLOED (VerbeteringLandbouwgronden door Ophoging met slib uit de Eems-Dollard). De partners willen een eerste pilot project van 60 hectare uitvoeren en opschalen naar een groter gebied van 200-400 hectare. De kosten van het totale project worden ingeschat op 30-50 miljoen euro.

(1) DeltaPlatform, Ecoshape, It Fryske Gea, Het Groninger Landschap, Holwerd aan Zee, HZ University of Applied Sciences, Natuur en Milieufederatie Groningen, Natuur en Milieufederatie Noord-Holland, Natuurmonumenten, Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, Programma Duurzame Haven Lauwersoog, Programma naar een Rijke Waddenzee, Provincie Groningen, Roem van Yerseke, Stichting Zilte Zone, Vogelbescherming Nederland, Waddenvereniging, Waterschap Hunze en Aa’s, Waterschap Noorderzijlvest, Wereld Natuur Fonds