In milieuzaken: zienswijze te laat? Toch naar de rechter!

15 juni 2021

In milieuzaken: zienswijze te laat? Toch naar de rechter!

Als een ontwerpplan ter visie ligt of als er een vergunning verleend is, heb je in de regel zes weken de tijd om een zienswijze of bezwaarschrift in te dienen. Maak je hier geen gebruik van (of ben je te laat), dan was het tot nu toe zo dat je geen beroep op de rechter kon doen. Was je wel op tijd, maar wilde je in beroep nieuwe gronden aanvoeren, dan kon dat ook niet. Dankzij een uitspraak van het Europese Hof van Justitie kun je nu, als het om milieuzaken gaat, meestal wel naar de rechter.

Volgens artikel 6:13 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) moet je eerst een zienswijze indienen of bezwaar maken voordat je een beroep op de bestuursrechter mag doen. Op 14 januari 2021 (zaak C-826/18, ‘Varkens in Nood’) heeft het Europese Hof van Justitie geoordeeld dat dit, als het om milieuzaken gaat, in strijd is met het Verdrag van Aarhus. Volgens het Verdrag van Aarhus moeten burgers en belangenorganisaties in milieuzaken zo ruim mogelijk toegang tot de rechter krijgen. Het Hof is van oordeel dat de bepaling in artikel 6:13 Awb onnodig belemmerend is. De Raad van State heeft dit inmiddels bevestigd (uitspraak 14 april 2021, ECLI:NL:RVS:2021:786).

Wat betekent dit?
Het verdrag van Aarhus gaat alleen over ‘milieuzaken’, maar dat is in Europees recht een ruim begrip. In de praktijk betreft het alles wat met de leefomgeving te maken heeft. Dus niet alleen milieuvergunningen, maar ook bestemmingsplannen, bouwplannen, vergunningen op grond van de Wet natuurbescherming, enzovoort.

Natuur- en milieuclubs, maar ook lokale organisaties die, op grond van hun statuten, belanghebbend zijn (denk aan een vereniging van dorpsbelangen) die niet of te laat hebben gereageerd op een bekendmaking dat een ontwerpplan of een verleende vergunning ter visie ligt, kunnen dus (als het om een ‘milieuzaak’ gaat) alsnog naar de rechter. Als ze wel een zienswijze of bezwaarschrift hebben ingediend, kunnen ze in de procedure bij de rechter alsnog nieuwe gronden (redenen) voor hun beroep indienen.

Niet alleen organisaties, maar ook burgers kunnen nu vaak makkelijker naar de rechter. In de bovengenoemde uitspraak concludeert de Raad van State (punt 4.4) dat ook belanghebbenden, die geen zienswijze of bezwaarschrift hebben ingediend, een beroep op de rechter kunnen doen.

Volgens het Europees Hof mag de wet bepalen dat alleen belanghebbenden in beroep kunnen gaan bij de rechter. Maar als de wet bepaalt dat ‘een ieder’ een zienswijze mag indienen, dat moet ook ‘een ieder’ die een zienswijze heeft ingediend, een beroep op de rechter kunnen doen. Dus voor niet-belanghebbenden blijft waarschijnlijk wel de verplichting gelden om eerst een zienswijze in te dienen (dit wordt in de uitspraken nog niet duidelijk).

Het is overigens de vraag of het voor niet-belanghebbenden zinvol is om naar de rechter te stappen. Op grond van artikel 8:69a Awb mag een rechter een besluit niet vernietigen als dat besluit weliswaar in strijd is met het recht, maar als ‘deze regel of dit beginsel kennelijk niet strekt tot bescherming van de belangen van degene die zich daarop beroept.’

Informatie Raad van State
Zie ook het schema van de Raad van State.

Gevolgen
Artikel 6:13 is nu in strijd met Europees recht. De Raad van State kan daar niets aan doen, kan alleen in concrete gevallen dit artikel niet toepassen. De wetgever is aan zet om de Awb te repareren. Dat kan nog wel even duren.

Tot nu toe waren overheden verplicht om te laat ingediende zienswijzen en bezwaarschriften ‘niet ontvankelijk’ te verklaren. Dat blijft vermoedelijk zo, maar het lijkt verstandig voor overheden om desondanks een inhoudelijke reactie te geven op iets te laat ingediende brieven. Simpelweg ‘niet ontvankelijk’ verklaren stimuleert organisaties en burgers om naar de rechter te gaan.

Ons advies
Maak altijd gebruik van de mogelijkheden om te reageren op voorontwerp- en ontwerpbesluiten als je de kans krijgt. Wacht niet tot de rechter om je bezwaren in te dienen. De kansen om daar de zaak te winnen zijn vaak niet groot. Maar als je, om wat voor reden dan ook, niet op tijd reageert, heb je nu wel ruimere mogelijkheden om naar de rechter te gaan. En als je later nieuwe argumenten bedenkt die niet in je zienswijze stonden: die kun je alsnog aan de rechter voorleggen.