Beschermen of bestrijden? Terugblik op de netwerkbijeenkomst over pesticidengebruik in Groningen

17 april 2025

Pesticiden onder de loep

De avond werd geopend door Jan-Willem Lobeek. Hij wees op het belang van het onderwerp, dat al sinds de jaren ‘80 aandacht vraagt, maar de laatste jaren overschaduwd werd door de stikstofcrisis. Hij gaf aan dat het tijd is om opnieuw te kijken naar hoe we als Natuur en Milieufederatie Groningen (NMG) omgaan met pesticiden. Hoe ziet de toekomst van de landbouw eruit in het kader van pesticidengebruik? Jan-Willem: ‘Ik denk dat bijna iedere consument volmondig ja zegt op de vraag of ze liever pesticidevrij voedsel hebben. Tegelijkertijd is dat niet realistisch op de manier waarop ons landbouw- en voedselsysteem nu is ingericht. Welke stap in de goede richting kunnen wij als NMG morgen zetten?’

Met deze vraag in het achterhoofd gaf Jan-Willem het stokje over aan Jasper Tiemens en Bas Hollander.

Bekijk hier de presentatie

Een lijst met geraadpleegde bronnen is onderaan dit bericht te vinden.

Data en Beeldvorming

Jasper startte de avond door duidelijk te maken dat pesticide een heel groot onderwerp is, en met de uitdrukkelijke vraag aan de deelnemers om relevante informatie te delen waar gedurende de avond ook gehoor aan werd gegeven. Dit artikel wordt dan ook binnenkort aangevuld met een bronnenlijst.

tekst gaat verder onder de foto

Na een korte introductie over beeldvorming – alleen al termen als ‘gewasbeschermingsmiddel’, ‘gif’ of ‘bestrijdingsmiddel’ roepen verschillende associaties op – en de historische achtergrond rondom pesticidegebruik, schetste Jasper een realistisch beeld van het landbouwsysteem vanuit het perspectief van de boer.

Pesticiden als hét antwoord

Pesticiden hebben boeren immers veel opgeleverd: hogere opbrengsten, betere kwaliteit, efficiëntere teelt. ‘Het was lang hét antwoord op een groeiende bevolking en het bestrijden van schimmels, insecten en onkruiden. Maar het alternatief – zoals biologische landbouw – is niet zomaar inwisselbaar. Het is duurder, ingewikkelder en minder zeker.’

De grote afhankelijkheid van pesticiden is ondertussen een risico geworden. Door resistentie zijn boeren soms gevangen in een soort ‘pesticidefuik’. En terwijl strengere regelgeving op komst is, innoveert de industrie juist in middelen die preciezer werken en minder vervuilen. De vraag is: lost dat het probleem op, of verplaatst het ‘t alleen? Deze start zette de toon voor de rest van de avond: scherp en tegelijkertijd met veel ruimte voor verschillende perspectieven.

De praktijk van de boer

De inzichten vanuit de landbouwpraktijk werden gedeeld door een van de aanwezigen, Koos Koop, voorzitter van Boerennatuur Midden Groningen, die zelf jarenlang gangbaar boerde. Hij vertelde openhartig: ‘We zijn boeren, geen chemici. Het is ons wel eens gebeurd dat we vertrouwden op middelen waarvan we dachten dat ze veilig waren. Vervolgens bleken ze dat niet, we voelden ons bedrogen.’

Hij gaf aan dat boeren zich aanpassen als middelen worden verboden, bijvoorbeeld door extensiever te werken, waarbij hij het voorbeeld gaf van meeldauw. Ook wees hij op de afname in het gebruik van pesticiden door de opkomst van innovatieve spuittechnieken, met name in de aardappelteelt.

tekst gaat verder onder de foto

Gezondheid

Bas Hollander besprak uitvoerig de gezondheidseffecten van pesticiden. Hij wees onder meer op het werk van neuroloog Bas Bloem, die Parkinson in verband brengt met langdurige blootstelling aan bestrijdingsmiddelen. Er is sprake van een groeiende groep wetenschappers die pleit voor het erkennen van Parkinson als beroepsziekte bij boeren. Ook in Groningen zijn aanwijzingen voor verhoogde concentraties van pesticiden in mens en milieu.

Voorzorgsprincipe

Bas benoemde daarnaast het belang van het voorzorgsbeginsel. In veel gevallen ontbreekt nog duidelijk wetenschappelijk bewijs van effecten op lange termijn, maar signalen zijn verontrustend genoeg om nu al in te grijpen.

tekst gaat verder onder de foto

Regionaal gezondheidsonderzoek

Uit de zaal kwam de vraag of een regionaal gezondheidsonderzoek, zoals de Nationale Piskijker van Robin Food Coalition of SOS Slaapkamer van Velt, ook in Groningen van de grond kan komen. Een idee dat we heel interessant vinden en verder gaan onderzoeken!

Omgevingswet

Ook de regelgeving kwam aan bod. Bas gaf toelichting op het complexe speelveld van toelating en toepassing. Hij benoemde recente uitspraken van de Raad van State over het gebruik van bestrijdingsmiddelen nabij Natura 2000-gebieden, en de ruimte die de Omgevingswet biedt om lokaal regels te stellen in het omgevingsplan.

Ecologie

Tot slot ging Jasper nog in op de ecologische effecten van pesticiden; ze zijn inmiddels onmiskenbaar. Pesticiden hebben impact op insecten, vogels, schimmels en planten, en tasten de balans in ecosystemen aan. ‘Maar verrassend genoeg zijn het cumulatief effect – waarbij middelen elkaar versterken – en de effecten op ecosystemen nog onvoldoende onderzocht. Toch lijkt ook hier het voorzorgsbeginsel op zijn plaats’, aldus Jasper.

Groene Boeren Netwerk

In de afsluitende discussie kwamen veel ideeën samen. Wat is het toekomstperspectief in Groningen? Waar zetten we op in? En wat kunnen wij als samenleving doen om boeren te helpen? We gaan in ieder geval aan de slag met ons landelijk programma het Groene Boeren Netwerk, die de positie van de natuurinclusieve en biologische boer moet verbeteren. Tegelijk blijft de NMG werken aan bewustwording en beleidsbeïnvloeding.

Concrete aanknopingspunten

Concrete aanknopingspunten uit de zaal waar we verder mee aan de slag kunnen, zijn bijvoorbeeld lobby voor het inzetten op spuitvrije zones en het uitsluiten van bepaalde teelten (zoals lelies) via de Omgevingswet, sturen op slimme voorwaarden in pachtcontracten en toch ook inzet blijven plegen op versterking van het consumentbewustzijn.

Een nieuwe bijeenkomst?

Koos Koop deed vanuit de zaal een slotoproep en open uitnodiging om nogmaals over pesticiden in gesprek te gaan, vooral ook met boeren. Die handschoen pakken we graag op, want het was duidelijk dat we lang nog niet zijn uitgesproken over dit onderwerp.

Onder deze foto is de lijst met bronnen te vinden, die geraadpleegd zijn voor de presentatie.